تخت جمشيد، بنايى به عظمت تاريخ
تخت جمشيد بناى مانايى از گذشته ايران زمين است كه در يك نگاه، تمدن ديرين
ايران كهن و قدمت فرهنگى پايدار را به رخ جهانيان مى كشاند.
جهانگردان و گردشگران خارجى، ايران را با نام تخت جمشيد يا پرسپوليس مى
شناسند و اين بنا را نماد و مشخصه اين مرز و بوم كهن مى دانند.
تخت جمشيد مجموعه بنايى است كه روى صفه سنگى به وسعت ۱۲۵ هزار مترمربع در
دامنه كوه «رحمت» در فاصله حدود ۵۵ كيلومترى شمال شرقى شهر شيراز در حدود
سال ۵۲۰ قبل از ميلاد از سوى داريوش اول بنيانگذارى شد.
ساخت اين بنا از سوى داريوش اول آغاز شد و شاهان بعدى ادامه دهنده راه وى براى ساخت اين بنا شدند.
نام اصلى اين محل در كتيبه ها « پارسه» است و يونانيان به آن «پرسه پوليس»
مى گفته اند و بعدها مورخان اسلامى آن را تخت جمشيد ناميدند.
در قسمت غربى صفه براى دسترسى به بالاى صفه، پلكان دوطرفه عظيمى ساخته شده
كه در هر طرف ۱۱۰ پله، كه ۶۳ پله از سطح دشت به يك پاگرد منتهى و از پاگرد
تا روى صفه ۴۳ پله ساخته شده است.
در كناره پلكان، جان پناه كنگره دارى ساخته شده و هر چند پله از يك قطعه سنگ بزرگ تراشيده شده است.
پس از بالا رفتن از پلكان، دروازه ملل نخستين بنايى است كه توجه را به خود
جلب مى كند اين بنا شامل تالار مربع وسيعى است كه روى ۴ ستون استوار شده و
داراى ۳ درگاه به طرف غرب، شرق و جنوب است. ۲ طرف درگاه غربى، مزين به نقش
۲ گاو عظيم الجثه و ۲ طرف ديگر آن مزين به مجسمه ۲ گاو بالدار با سر انسان
است. روى جرزهاى اين دروازه، كتيبه ۳ زبانه ازسوى خشايارشا نقش شده كه در
آن خشايارشا به نيايش اهورامزدا و شرح اقدام هاى خود مى پردازد.
كاخ آپادانا به فرمان داريوش آغاز شد و خشاياشا آن را به اتمام رساند، اين
كاخ مشتمل بر يك تالار مركزى با ۳۶ ستون و ۳ ايوان هر كدام با ۱۲ ستون در
شمال شرق و غرب و تعدادى اتاق در چهارگوشه و ضلع جنوبى است.
ارتفاع ستون هاى اين تالار و ايوان هاى آن با سرستون ها، بيش از ۱۹ متر
است. در جبهه شمالى و شرقى تالار آپادانا ۲ پلكان ساخته شده كه هر پلكان
با ۴ رديف پله به ايوان دسترسى پيدا مى كند، بدنه اين پلكان ها مزين به
نقوش بزرگان هخامنشى، سربازان جاويدان و نمايندگان ملل تابعه است.
كاخ ۳ دروازه از نظر موقعيت در مركز كاخ هاى تخت جمشيد واقع شده، اين كاخ
داراى يك پلكان دوطرفه در جبهه شمالى است كه روى آن نقش بزرگان مادى و
هخامنش به صورت مجزا از هم در حال بالا رفتن از پله ها حجارى شده است.
اين كاخ داراى ۲ ايوان با ۲ ستون و يك تالار با ۴ ستون است كه روى درگاه
هاى آن نقش هخامنشى حجارى شده و تعدادى اتاق نيز در دوطرف تالار ساخته
شده، سرستون هاى تالار تنها سرستون هايى هستند كه به شكل سر انسان حجارى
شده اند.
تالار تخت دومين بناى با اهميت مجموعه تخت جمشيد بعد از تالار آپاداناست
كه شامل يك تالار مركزى با ۱۰۰ ستون سنگى، يك ايوان ۱۶ ستونه، ۴ درگاه
اصلى و ۴ درگاه فرعى و دالان هاى طويل در ۳ طرف كاخ است. روى دوطرف درگاه
هاى شمالى و جنوبى نقش پادشاه نشسته بر تخت روى دست نمايندگان ملل تابعه
حجارى شده و روى بدنه درگاه هاى شرقى و غربى نقش پادشاه در حال نبرد با
حيوانات افسانه اى ديده مى شود.
تالار مركزى اين كاخ، وسيع ترين تالار تخت جمشيد است و از نظر اهميت بعد از تالار آپادانا، دومين كاخ مجموعه است.
در انتهاى حياط اين كاخ دروازه اى ناتمام مشابه دروازه ملل وجود دارد كه وضع آن مى تواند روند ساخت بناهاى مجموعه را نشان دهد.
كاخ هديش، كاخ اختصاصى خشايارشا است كه ابعاد آن از كاخ داريوش بزرگ تر
است و شامل يك تالار مركزى با ۳۶ ستون، يك ايوان ۱۲ ستونه، ۲ تالار ۴
ستونى و تعدادى اتاق در دوطرف است. روى درگاه هاى اين كاخ نيز نقش پادشاه
حجارى شده است. از ويژگى هاى اين كاخ مى توان به وجود نقش برجسته درون
طاقچه ها اشاره كرد كه با ساير بناها تفاوت دارد.
كاخ تچر يا تالار آيينه، كاخ اختصاصى داريوش است كه شامل يك تالار مركزى
با ۱۲ ستون و يك ايوان ۸ ستونى، ۲ تالار ۴ ستونى در پشت تالار مركزى و
تعدادى اتاق كوچك تر در دوطرف است.
مجموعه حرمسرا در ارتباط با كاخ هديش بوده، به دستور خشايارشا ساخته شده و
شامل مجموعه اى از اتاق ها و تالارها با ابعاد متفاوت است كه بوسيله
راهروهايى از هم جدا مى شوند.
تالار اصلى و بخشى از مجموعه بازسازى شده و هم اكنون بخش ادارى و موزه تخت جمشيد در آن قرار دارد.
يكى ديگر از مهم ترين بخش هاى مجموعه تخت جمشيد، خزانه است كه از نظر ساختارى متفاوت با ساير بناهاى مجموعه است.
خزانه شامل ۲ تالار بزرگ ۱۰۰ ستونى و ۹۹ ستونى، يك تالار ۳۰ ستونى، يك
تالار ۲۰ ستونى و تعدادى تالار و اتاق هاى كوچك تر است كه پيرامون تمامى
آنها را يك حصار مستحكم در برگرفته، تنها يك راه دسترسى براى رسيدن به
داخل در حصار ايجاد شده است.
در دامنه كوه رحمت، ۲ آرامگاه در دل كوه حجارى شده كه نماى آنها مشابه هم
بوده و پادشاه را كمان به دست، ايستاده بر سكوى ۳ پله اى نشان مى دهد كه
در مقابل او آتشدان و قرص خورشيد در حالى كه نقش فَروهَر در قسمت بالاى
تصوير حجارى شده است، ديده مى شود.
اين ۲ آرامگاه منسوب به اردشير دوم و اردشير سوم است كه در آرامگاه اردشير
دوم، ۶ قبر و در آرامگاه ديگر ۲ قبر در سنگ حجارى شده، در قسمت جنوبى
مجموعه تخت جمشيد، آرامگاه ناتمامى ديده مى شود كه به داريوش سوم نسبت
داده شده است.
از ساير آثار مجموعه تخت جمشيد مى توان به چاه سنگى، باروى تخت جمشيد، محل
نگهبانان، خيابان سپاهيان، كاخ هاى H، G و محل كشف لوح هاى گلى اسناد تخت
جمشيد اشاره كرد.
رئيس سازمان ميراث فرهنگى، جهانگردى و صنايع دستى فارس درباره اين بنا، مى
گويد: به منظور حفظ و نگهدارى آثار با ارزش تخت جمشيد، اين بنا زيرپوشش
شركت توسعه گردشگرى قرار گرفته است.
دكتر محمدرضا بذرگر، مى افزايد: براساس توافقنامه ايجاد شده خدمات بهسازى،
زيباسازى و خدمات رسانى اين مجموعه نيز برعهده اين شركت قرار دارد.
وى تأكيد مى كند: اين شركت موظف است كه در طول ۴ سال، ۴۰۰ ميليارد ريال صرف مرمت و نگهدارى اين بنا كند.
اين مسئول تصريح مى كند: همچنين پايگاه پژوهش تخت جمشيد در انجام فعاليت ها با اين شركت همكارى مى كند.
بذرگر توضيح مى دهد: تخت جمشيد به دليل شهرت جهانى، سالانه پذيراى
جهانگردان، محققان و پژوهشگران بسيارى از سراسر دنيا و گردشگران داخلى
است. وى در پايان خاطرنشان مى كند: راهنمايان و كارشناسان تخت جمشيد در
تعطيلات نوروز به صورت ۲ شيفت در اين مكان حضور داشتند و با اطلاع رسانى
نسبت به موقعيت و شرايط و تاريخچه اين مجموعه، مردم را راهنمايى مى كردند.
