آشنایی با صنايع دستي استان گلستان

در استان گلستان نيز همانند سايراستانهاي کشورمان، توليد صنايع دستي خاص منطقه رايج است که مهمترين آنها قالي، گليم، پلاس و جاجيم، ساخت زيورآلات، سوزندوزي، ابريشم دوزي و نمد مالي است.

قاليبافي:

عمده ترين صنايع دستي رايج در استان گلستان، قالي بافي است که صرفاً در بين زنان ترکمن رايج است. زنان و دختران ترکمن از روزگاران بسيار کهن به قاليبافي اشتغال داشته و اين هنر را از نسلي به نسل ديگر انتقال داده اند و نيز يکي از عمده ترين راههاي معيشت در بين ترکمانان، قالي بافي بوده است.

در ايران بهترين قاليهاي ترکمن به وسيلة ايل تکه بافته مي شود که مرکز اصلي اين ايل در چهارده فرسنگي شمال غربي گنبد کاووس است. ايل آتاباي و ايل جعفر باي نيز در بافت قاليهاي نفيس مشهورند.

قالي و قاليچه هاي ترکمني به طور کلي داراي گره ترکي باف است که به طور عمده بر روي دستگاههاي افقي بافته مي شود ولي در حال حاضر بخاطر بهداشتي نبودن دارهاي افقي، سعي مي شود تا از دارهاي عمودي استفاده شود. در رنگ آميزي قالي هاي ترکمن گرچه رنگهاي لاکي و عنابي بيشتر به چشم مي خورد، ولي از رنگهاي سفيد، سياه، سورمه اي، شتري و ديگر رنگها هم که تزيين بافته ها را بيشتر مي کند، استفاده مي شود. در گذشته براي رنگرزي بافته ها از گياهان طبيعي استفاده مي شد و همانند ساير مناطق ايران از پوست انار، روناس، نيل، زردچوبه، انواع گياهان صحرايي و از چوب بويا يا بويه و بخصوص از قرمز دانه که نام حشره اي است، استفاده مي شد ولي در حاضر بعضاً رنگهاي بي ثبات شيميايي، جاي آنها را پرکرده اند.

منشأ نقوش قاليهاي ترکمن، مظاهر طبيعت و محيط زندگي ترکمانان بوده است. نقش شاخ قوچ که نشاني از قدمت و باروري است، نقش عقرب به عنوان دفع شر و نقوش پرندگاني چون قو و حيواناتي نظير اسب در قالي ترکمن مشهورند. طرح قاليهاي ترکمني بيشتر شکسته و هندسي است و قرينه سازي نقوش از ويژگيهاي آن است.

جواهرات ترکمن:

از ميان عشاير ايران، هيچ يک همانند ترکمن ها، هنر جواهر سازي را به کمال نرسانده اند. زنان ترکمن از کودکي با انواع زيورهاي طلا، نقره و سنگهاي تزئيني آشنا شده و خود را با آن مي آرايند. استفاده از زيور در نزد ترکمن ها نه تنها جنبة خود آرايي و تزييني داشته و دارد، بلکه از جنبه اقتصادي و فرهنگي نيز حائز اهميت بوده است. از نظر فرهنگي، زيور آلات ترکمن ها به واسطة آويز هاي مختلف در هنگام حرکت، ايجاد سروصدا مي کرده است که بيانگر قسمتي از فرهنگ آنها است. طلسم ها و طومارها که حامل ادعيه مي باشند و قاب هاي قرآن که به گردن مي آويزند، جنبه هاي اعتقادي استفاده از زيور آلات نزد ترکمن ها را روشن مي سازند.

از ميان طوايف ترکمن، پوشاک و زيورهاي بانوان طايفة" تکه " مفصل تر و زيبا تر است و تعداد قطعات آن بيشتر از طايفه "يموت" است.

موارد استفاده از زيور آلات ترکمن:

زنان ترکمن علاوه بر زيورهايي که به کلاه و روسري خود مي آويزند، براي تزئين موهاي خود نيز زيورهايي خاص دارند. به طور مثال سکه ها و اشکال هندسي نقره اي به وسيلة حلقه هاي نقره اي به يکديگر وصل مي شوند و در لابه لاي موها بافته مي شوند و يا نقش هاي قلبي شکلي که به وسيله رشته اي بين دو بافته مو در پشت سر وصل مي شود و گاهي بلندي آنها تا کمر مي رسد.

از تزئينات گردن و سينه، گل يقه، گوشواره، دستبند، تلفيقي از انگشتر و دستبند، تزئينات پيراهن، کت و نيز تزئينات خاصي که برروي وسايل مورد استفادة زنان نظير شانه، انگشتانه و ابزار نخ ريسي انجام مي گيرد را مي توان نام برد.

مردان ترکمن هم از زيورآلات خاص خودشان نظير انگشترهاي نقره و طلا، کمربندهاي نقره اي، خنجر، شلاق اسب استفاده مي کنند. اسباب بازيها ي کودکان و لباس آنان نيز با زيور آلات تزئين مي شود.

نمد مالي:

يکي ديگر از رشته هاي صنايع دستي رايج در استان گلستان، نمد مالي است که بيشتر براي استفاده شخصي توليد مي شود و برخلاف ساير مناطق ايران که نمد مالي کاري مردانه است، در استان گلستان و بخصوص در بين ترکمانان نمد مالي و توليد محصولات نمدي به وسيلة زنان انجام مي شود. نقش نمدها خطوط منحني دارد و به نام هاي "چشم شتري"، قوچ، عقرب زرد و تيرانا خوانده مي شود. نمد خوب را از پشم بهاره گوسفند تهيه مي کنند وزنان هنرمند نقش شاخ قوچ را برروي آن مي اندازند.

انواع نمدهاي توليد شده مورد مصرف مختلفي دارد، از قبيل نمد زير پايي، نمدي که دور آلاچيق مي پيچند و نمد شولا که چوپانان به خود مي پيچند.

سوزندوزي:

از ديگر رشته هاي صنايع دستي رايج در استان گلستان، سوزندوزي است که تماماً توسط زنان و دختران هنرمند انجام مي شود. آنان با دقت و ظرافت، با نخ هاي رنگين، برروي عرقچين کودکان و مچ شلوار، دور يقه و سر دست پيراهن زنانه را سوزندوزي کرده، نقش هاي زيبايي مي آفرينند.

ساير توليدات صنايع دستي استان گلستان را سفال و سراميک سازي، هنرهاي مرتبط با چوب نظيرمنبت، معرق و ساز سازي، طراحي فرش و محصولات بافتني تشکيل مي دهند.