يزد يعني چه؟
واژه يزد، نامي است باستاني كه ريشه در (يشت Yast) يا (يزت Dzya) و (يسن Yasn) دارد، با مفاهيمي چون ستايش- نيايش- پرستش- ايزد و... همراه است.
يكي از حصول پنچ گانه اوستا هم به يكي از اين نامها يعني "يشت" خوانده شده است.
اما اينكه كدام يك از عوامل انساني، محيطي و جغرافيايي بيشتر در نام گذاري آبادي ها و شهرها تاثير داشته، به نظر مي رسد عامل انساني و قومي نخستين و بيشترين تاثير را بر جاي نهاده است. شواهد تاريخي نشان مي دهد، قومي كه در يك سرزمين خالي از سكنه ساكن مي شده، نام قوم خود يا رئيس خود يا نام محل سكونت پيشين خود را بر آن نهاده است، نژاد آريا از همين نمونه است. ظرافتي كه در انتخاب اين نامها با مفاهيم متعالي وجود دارد به ويژه در مورد اماكن، از نخستين جاذبه هاي فرهنگي است كه زندگي يك ملت به ان اقوام مي يابد و چنين است يزد و آبادي هاي آن استان.
عبدالله ايتي در آتشكده يزدان روايتي را بازگفته است كه گويا شهر باستاني يزد را ايساتيس مي ناميده اند.
كثه هم نام ديگري است كه به اين ناحيه داده شده بود. شايد مخفف( كث نويه يا كثنويه) باشد. نوشته اند كه در زمان اسكندر يزد را كثه مي ناميدند و آن اولين عمارت و آبادي يزد بود و به زندان ذوالقرنين يا زندان اسكندر شهرت داشت.
اما يزد آخرين نامي است كه به ما رسيده كه در دوره ساسانيان آنرا يزدان يا يزتان مي گفتند و اين واژه ايست كه ريشه مقدس ديني دارد...
يزد، دالعباده
در پاره از متون قديمي يزد را دارالعباد يا دارالعباده نيز گفته اند. احمد كاتب( مورخ يزدي در قرن نهم) نوشته است، در سال 504 هجري ملك شاه سلجوقي حكومت يزد را به علاء الدوله كالنجاه واگذار كرد و آنرا دارالعباده ناميد.
دين
تا ورود مسلمانان به ايران مردم منطقه يزد مثل ديگر نقاط ايران به آيين زرتشت عقيده داشتند و بر طبق آن خداي يگانه را پرستش مي كردند. آتشكده هايي داشتند و رسوم اجتماعي آنان تحت نفوذ تعاليم زردشت بود.
شاهنشاهي ساساني در سال( 6521 ميلادي)(31 هجري) سقوط كرد و تقريبا همه ايران تا آمو دريا( رودخانه جيحون) مسخر مسلمانان شد. فقط نواحي زابلستان و سرزمينهاي درياي خزر يعني ديلم و گيلان و طبرستان مستقل باقي ماند. اما آنان نيز در 707 ميلادي (89 هجري) مطيع شدند و اسلام آوردند. هرشهري كه به دست مسلمانان مي افتاد ساكنانش يا مسلمان ميشدند و يا خراج مي دادند و پيمان مي دادند. نواحي مركزي ايران از جمله شهر يزد و مناطق اطراف در نيمه اول قرن اول هجري به دين مبين اسلام گرويدند ولي همانطور كه ياد شد برخي از مردم با پرداخت جزيه آيين پدران خود را حفظ كردند و زرتشتي باقي ماندند. امروزه مردم استان يزد عمدتا مسلمانند و در كنار هموطنان زرتشتي خود برادرانه زندگي مي كنند.
زبان
مردم يزد به زبان فارسي رايج با پاره ويژگي هاي گويشي سخن مي گويند و بسياري از واژه ها و تركيبات زيباي فارسي را در گويش خود حفظ كرده اند. البته در استان يزد برخي ويژگي هاي گويشي ميان شهرستانهاي استان محسوس است. اما زرتشتيان در ميان خود هنوز به زبان نياكانشان سخن مي گويند و به خصوص مراسم مذهبي خود را با اين زبان انجام مي دهند.
