موسيقي در دوره ساساني

موسيقي در دوره ساساني : از آنجاكه پادشاهان ساساني ايراني نژاد بودند و به بسط و توسعه تمدن ايراني علاقه مخصوصي داشتند ، در دوره انها علوم و صنايع ترقي كرد و موسيقي هم در اثر ترغيب و تشويق آنها بيش از پيش رواج و رونق گرفت . اردشير ساساني مردم را به طبقات مختلف تقسيم كرده بود كه از آنجمله موسيقي دانها طبقه خاصي را تشكيل مي دادند و در نزد او مقامي مخصوص داشتند . ذوق ادبي و موسيقي بهرام گور معروف است ، چنانكه نوشته اند وي چهار صد تن نوازنده و خواننده از هند به ايران آورد و در زمان او موسيقي دانها بر ساير طبقات مقدم بودند و او آنها را نوازش بسيار مي كرد . موسيقي دوره ساساني مخصوصا در زمان خسرو پرويز بيشتر ترقي كرد و باربد موسيقي دان خاص او بوده كه در كتابهاي ادب وتاريخ مانند شاهنامه فردوسي و خسرو و شيرين نظامي حكاياتي از او نقل شده است . به طوريكه نوشته اند باربد مخترع عده اي نواها و آهنگهايي است كه آنها را در حضور خسرو پرويز مي نواخته و مشهور است كه وي 360 لحن موسيقي براي روزهاي سال ساخته و هر روز يكي از انها را كه مناسب موقع بوده مي نواخته است تا خسرو از تكرار نغمات موسيقي خسته نشود . مقام او نزد خسرو به آن پايه بود كه هر كس حاجتي داشت مطلب خود را به وسيله او به عرض شاه مي رساند . از جمله وقتي كه اسب محبوب سلطان موسوم به (( شبديز )) مرد ، كسي را جرات اظهار آن نبود ، باربد نغمه مخصوصي در اين زمينه تهيه كرد و خسرو را از حادثه آگاه نمود . نظامي اسامي سي لحن باربد را كه براي 30 روز ماه ساخته در كتاب خسرو و شيرين آورده و مطلب را با اين شعر آغاز كرده :

ستاي باربد آواز در داد سماع ارغنون را ساز در داد

اسامي كه نظامي در خسرو و شيرين آورده معلوم نيست نغمات اختراعي باربد باشد ولي چون نام اغلب آنها فارسي خالص است و ديگران هم همين نامها را كم و بيش قبل از او ذكر كرده اند ، مي توان با حدس نزديك به يقين گفت كه اين نغمات يادگار دوره ساساني است . از قبيل : گنج باد آور ، آرايش خورشيد ، مشگدانه ، نيمروز ، رامش جان ، نوشين باده ، نو روز ، شبديز ، كبك دري ، كيخسروي ، سبزه در سبزه ، سروستان ، ماه ، شادروان مرواريد .از ديگر موسيقي دانهاي اين دوره نكيسا مي باشد و درست معلوم نيست كه وي ايراني يا يوناني بوده . همين قدر اورا در نواختن چنگ ماهر دانسته اند و نامش هنوز بر سر زبانهاست . ديگر بامشاد و رامتين يا (( رامين )) و آزاد وار چنگي كه آنها نيز از مطربان و مغنيان و رامشگران دوره خسرو پرويز بوده اند . بعضي از تاريخ نويسان و تحقيق كنندگان ايراني و اروپايي اسامي الحان قديم موسيقي را گرد آورده و در اينكه كدام يك از انها مربوط به دوره ساساني است سخنها گفته اند. از جمله استاد فقيد عباس آشتياني در اثر تتبع و كاوش در فرهنگها و ديوان شعرا نام عده اي از نغمات موسيقي را جمع آوري كرده و در مجله كاوه مقاله اي استادانه نوشته اند . اينك نيز براي نمونه نام چند نغمه ديگر را از ميان اسامي كه ايشان يافته و مربوط به دوره ساساني مي دانند ذكر مي كنيم :

پاليزبان ، سبز بهار ، باغ سياوشان ، راه گل ، شاد باد ، تخت اردشير ، گنج سوخته دل انگيزان ، خسرواني ، نوروز ( بزرگ و كوچك و خارا ) ، جامه دران . نهفت ، در غم ، گلزار ، روشن چراغ ، گل نوش، زير افكن .

باري تجمل سلطنت ساسانيان خود دليل ديگري است كه موسيقي در ان دوره آبرو و احترام و رونق و اعتباري داشته بخصوص كه بعضي از شاهان اين سلسله از قبيل بهرام گور و خسرو پرويز مردمي عشرت دوست و عيش طلب و خوشگذران بوده اند .دليل ديگر بر اهميت موسيقي دوره ساساني اينكه عربها بعد از فتح ايران موسيقي ايراني را عينا اختيار كردند و بين آنها بكلي از اين هنر عاري بودند نوازندگان و خوانندگاني پيدا شدند ، چنانكه در جاي خود اشاره خواهد شد . ضمنا اشاره به اين نكته بي فايده نيست كه به عقيده مزدك كه در زمان قباد ساساني مذهبي آورد ، خداوند آسمانها مانندپادشاهي برتخت نشسته و چهار قوه يعني شعور و عقل و حافظه و شادي در پيش او ايستاده اند . و اين چهار قوه به دستياري شش وزير امور عالم را اداره مي كنند و وزيرها در ميان دوازده روح در حركتند كه يكي از اين ارواح (( خواننده )) است . قوه شادي كه نماينده موسيقي است در نظر مزدك مانند سه قوه ديگر اهميت داشته و اين عقيده شايد از اوضاع زمان ساساني در روح مزدك نفوذ كرده باشد . زيرا همانطور كه ساسانيان مخصوصا بعضي از شاهان اين سلسله براي طبقه نوازندگان و سرايندگان مرتبه خاصي تشكيل داده بودند و آنها را احترام مي كردند ، مزدك هم يكي از قوا را كه در نزد خدا محترم بوده قوه شادي و موسيقي تصور كرده است . راجع به سازهايي كه در دوره ساساني معمول بوده بطوريكه از مضمون حكايات و قصص و افسانه ها و اشعار و مطالبي كه در اين باب نوشته اند برمي آيد ، ناي و عژك و رباب و بربط و چنگ در آن زمان متداول بوده است .

» موسيقي در دوره هخامنشي
» موسيقي در دوره اسلامي
» نهضت علمي موسيقي
» موسيقي يکي از منابع قدرت
» ؛ارکستر موسيقي نو به رهبري عليرضا مشايخي