استان تاريخي کرمانشاهان سرزمين انواع گويشها و لهجه ها است. استاني که گويشها و لهجه هاي مناطق مختلف آن مانند طبيعت هزار رنگش در هر گوشه به رنگي ديگر در مي آيد. به اعتقاد صاحب نظران شايد کمتر استاني به اندازه استان کرمانشاه از لحاظ تنوع قومها، قبيله ها، فرقه ها و مذاهب مختلف برخودار باشد و هر يک از اين گروه ها نيز به لهجه ها و گويشهاي شيرين خود تکلم مي کنند. گروهي از صاحب نظران معتقدند: امروز به نوعي دوره زوال گويشها و لهجه هاي محلي فرا رسيده است و اين ميراث فرهنگي ارزشمند در سراسر کشور راه زوال و نابودي را مي پيمايد. يکي از آگاهان در زمينه زبانها و گويشهاي محلي گفت: بحث مرگ گويشها و لهجه ها بحثي کاملا علمي و پذيرفته شده است ،به طوري که بسياري از زبان شناسان برجسته دنيا معتقدند در طول سال با مرگ بسياري از لهجه ها و زبانهاي بومي در جهان مواجهند. جليل آهنگرنژاد در گفت و گو با ايرنا افزود: زبان شناسان معتقدند در کشورهاي شرق آسيا اين مرگ لهجه ها و گويشها بيشتر است به طوري که فرهنگ جهاني به راحتي جايگزين فرهنگهاي بومي شده و آنها را تهي مي کند و به مرگ آنها مي انجامد. وي در خصوص ريشه پيدايش گويشها و زبانهاي محلي گفت: جغرافياي خاص هر منطقه و سبک زندگي ساکنان مناطق مختلف موجب خلق واژه هاي بسياري مي شود که متناسب با محيط طبيعي، سبک زندگي و ابزارها وسايل مورد نياز مناطق مختلف است. آهنگرنژاد افزود: به همين جهت مي بينيم واژه هايي که در مناطق ايل نشين و کوهستاني مورد استفاده قرار مي گيرد با واژه هايي که در کوير يا مناطق ساحلي وجود دارد کاملا " متفاوت است و اين واژه ها گويشهاي مختلف و متفاوتي را نيز ايجاد کرده اند. وي با اشاره به دلايل زوال گويشهاي محلي گفت: براساس بحث دهکده جهاني که به عنوان يک اصل و ايده قوي در جهان حاکم است زبان و فرهنگ مشترک بايد بر جهان حاکم باشد و اين باعث زوال زبانها و گويشهاي محلي است. وي افزود: در کشور ما نيز توجه بيش از حد به زبان رسمي کشور و ناديده گرفتن گويشها و لهجه هاي محلي از جمله اين دلايل است که موجب مي شود زبان رسمي کشور تاحدي به يک زبان خشک تبديل شود و سرچشمه هاي گويشي پيرامون آن خشک شود. وي گفت: اين امر در نهايت به خود زبان رسمي هم آسيب مي رساند چرا که گويشها براي زبان رسمي حکم سرچشمه هاي کوچک براي رودهاي بزرگ را دارد. تاريخ ادبيات فارسي به ما مي گويد که اواخر قرن ششم تا هشتم و نهم دوره اي بوده براي اعتلاي ويژه زبان و ادب فارسي و مهمترين مولفه آن اين است که در آن زمان گويشها و لهجه هاي متعددي در اقصي نقاط ايران رواج داشته به گونه اي که واژه ها و تعابير و ضرب المثل هايشان به شکلي وارد زبان فارسي شده و باعث غناي اين زبان شده است. در استان کرمانشاه که از نظر گويشهاي مختلف به هندوستان ايران شباهت دارد داراي لهجه ها و گويشهاي متعددي است که بعضي از آنها حتي قابليت يک زبان مستقل را دارد مانند گويش اورامي که از اصيل ترين و باستاني ترين گويشهاي ايران به شمار مي رود. اين صاحب نظر با اشاره به راهکارهايي در اين زمينه افزود: معتقدم هر کشور با پرچم هويت خود بايد وارد دهکده جهاني شود و در خصوص حفظ و بقاي گويشهاي محلي نيز رسانه ها بويژه رسانه هاي ديداري و شنيداري بيشترين نقش را مي توانند ايفا کنند. وي گفت: در سالهاي گذشته متاسفانه برنامه هاي صدا و سيما به گونه اي بود که شايد ناآگاهانه و غيرمستقيم موجب تخريب زبانهاي محلي مي شد و حتي در بعضي برنامه ها اين گويشها به سخره گرفته مي شد، اما در سه چهار سال گذشته اين جهت گيري به کلي تغيير کرده است و اکنون صدا و سيماي استان برنامه هاي خوبي در جهت حفظ و احياي گويشهاي محلي دارد. همچنين کارشناس فرهنگي کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان استان کرمانشاه گفت: گويشها از نظر مردم شناسي و جامعه شناسي نمايانگر يک هويت اند. در دنياي امروز که بسياري از کشورها به دنبال يک هويت حتي توهمي و خود ساخته براي خود هستند تا خود را ريشه دارتر و عميق تر معرفي کنند ما هويت و تمدن بزرگ ايراني و اسلامي داريم. "رضا موزوني" در گفت و گو با ايرنا افزود: ملتي که از هويت و گذشته خود بيگانه باشد به راحتي مورد آسيب قرار مي گيرد و اين گويشها شناسنامه هويتي ما هستند که به ما مي گويند چند هزار سال قدمت داريم. به گفته اين کارشناس فرهنگي واژه ها، ضرب المثل ها، قصه ها، آواهاي محلي، افسانه ها و بازي ها همه به عنوان بخشي از هويت ما در معرض تهديد هستند. وي افزود: امروز تکلم به گويشهاي محلي در استان کمرنگ شده و من از اين بابت احساس نگراني مي کنم و معتقدم با اين روند تا 50سال آينده اثري بسيار کمرنگ از گويشها آن هم در مناطق عشايري باقي خواهد ماند. وي با اشاره به راهکارهايي در اين خصوص گفت: صدا و سيما، ادارات فرهنگي، دانشگاه ها بايد در حوزه خود در اين زمينه کار کنند. مثلا ميراث فرهنگي روي صنايع دستي ما تاکيد کند، اداره ارشاد روي آواهاي محلي و صدا و سيما اينها را برجسته کند و به مردم اطلاع رساني کند. موزوني گفت: بايد با کودکان در کنار زبان رسمي به زبان محلي نيز صحبت شود تا گويش هاي محلي فراموش نشود. پژوهشگر، نويسنده و زبان شناس کرمانشاهي نيز گفت: گويشهاي مختلفي که در استان کرمانشاه رواج دارد ريشه در زبان کردي به عنوان زبان نژاد يا قوم کرد دارد. زبان کردي داراي چهار شاخه اصلي است و 60گونه گويشي را در بر مي گيرد که چهار شاخه اصلي زبان کردي شامل کرمانج جنوب، کرمانج شمال، کردي کرمانشاهي و اورامي و گوران است که هر يک گويشهاي خاصي را شامل مي شود. اردشير کشاورز افزود: جاف جوانرود، سوراني، پاوه اي، ژاو رودي، لهوني، بالاجوبي، کلهري، لکي، فارسي کرمانشاهي، اورامي، گوران، ترکي سنقري، لري و لکي را از رايج ترين گونه هاي گويشي در استان کرمانشاه برشمرد. وي گفت: در ميان اين گويشها کردي کلهري بيشترين گويش ور را در استان دارد و لري محدودترين گويش در استان کرمانشاه است.وي در خصوص اهميت زبانها و گويشهاي محلي گفت: گويشهاي محلي ميراث فرهنگي ارزنده کشور ما است که بايد حفظ شود. زيربناي فرهنگ يک جامعه گويش مادري است که اگر با آن بيگانه باشي با فرهنگ و آداب و رسوم خود بيگانه هستي. وي گفت: زبان کردي از زبانهاي درجه يک کشور است و گويشهاي متعددي از اين زبان منتج مي شود اما متاسفانه چون اکنون آثار مکتوب ما اعم از شعرو نثر به زبان فارسي است زبان کردي از يک پشتوانه علمي و فرهنگي قوي محروم شده است.
