بامیه ارزش غذائی، خواص و فرآوری

همان طور که توجه به افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح امری مهم و الزامی به شمار می رود، روش بهره گیری، استفاده بهینه، نحوه ترکیب مواد، تهیه رژیم غذائی مفید و مناسب و برنامه ریزی مصرف براساس امکانات موجود در هر منطقه نیز حائزاهمیت می باشد.
امروزه به منظور جلوگیری از مشکلات گوارشی ناشی از غذاهای فانتزی و پروتئینی خالص و بدون فیبر و عدم رعایت بهداشت سیستم گوارشی، نقش بعضی از محصولات مفید از جمله بامیه، به عنوان یک ماده غذائی قابل هضم و ارزشمند مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت این گیاه به سبب کاربردهای وسیع آن و تأثیری که در تناوب زراعی دارد انکارناپذیر است و لازم است توجه خاصی به آن شود. علی رغم مزایا و خواص بی نظیری که این محصول دارد، متأسفانه کشت آن در ایران مورد توجه قرار نگرفته و شناخت جامعی از همه ویژگی های و کاربردهای آن به عمل نیامده است.
بدون تردید خواص داروئی و ویژگی های منحصربه فرد این محصول در بهداشت غذائی و سلامت افراد مؤثر خواهد بود. دلیل اصلی این است که این که این سبزی دارای ماده لزجی می باشد که کمک فوق العاده ای به دفع مواد زاید در سیستم گوارشی می کند.
● خواص و ارزش غذائی بامیه
میوه بامیه با داشتن موادغذائی با ارزش مانند ویتامین های گروه آ، ث، ب ۲، ب ۵ و ب ۶ و عناصر منگنز، کبالت، لکسیم، فسفر، پتاسیم، و همچنین پروتئین و فیبر و ماده لزج، اثر مثبت در جیره غذائی انسان دارد. بامیه در تنظیم دفع سیستم گوارشی بدن و تندرستی بسیار سودمند می باشد. لعاب و الیاف سلولزی موجود در جداره میوه، علاوه بر کمک در پاک کردن دستگاه گوارش، موجب هضم غذا در بدن می شود. کلسترول و قند خون را تنظیم می نماید. ترکیبات موجود در صد گرم ماده خام بامیه شامل آب ۹۰-۹/۸۸ درصد، انرژی ۲۲ کالری؛ پروتئین ۸۶۹/۱ گرم، چربی ۳/۰-۱۷۵/۰ گرم، کلسیم ۳/۶۳ میلی گرم، فسفر ۵۶ میلی گرم، آهن ۴۵/۰ میلی گرم، روی ۵۵/۰ میلی گرم، پتاسیم ۹/۳۲۱ میلی گرم، سدیم ۵ میلی گرم، منیزیم ۵۷ میلی گرم، کربوهیدرات ۱۸۸/۷ گرم، فیبر خوراکی ۲۵/۱ گرم، می باشد.
● خواص داروئی بامیه
۱) پوستهٔ فوقانی بامیه، قند خون را تثبیت و آن را در حد غیرقابل جذب از طریق روده نگه می دارد.
۲) تعداد کثیری از متخصصین بهداشت معتقد هستند که منشاء اکثر بیماری ها از روده آغاز می شود. بافت بامیه باعث جذب آب و جمع شدن مواد قابل دفع داخل روده شده و عمل دفع را تسهیل می کند. فیبرها عمدتاً بر دفع مواد زاید از روده مفید هستند و فیبرهای موجود در بامیه یکی از بهترین آنها است، بامیه به دلیل خاصیت لزج بودن و لغزندگی موجب تسهیل و راحتی دفع می شود و یکی از ملین های بسیار مفید به شمار می آید. به عبارت دیگر این گیاه فوق العاده باارزش نه تنها از بالا رفتن کلسترول و توکسین ها در اسیدهای صفراوی جلوگیری می کند، بلکه موجب عبور آنها نیز می شود و بدن به آن عادت نمی کند، عوارض سوء و جانبی ندارد و مملو از موادغذائی می باشد و از نظر اقتصادی نیز ارزان و در دسترس همهٔ افراد قرار دارد.
۳) به منظور کمک در هضم غذا، در بین مسهل ها و روا نسازهای گیاهی، بافت بامیه بهترین موادغذائی برای باکتری های مفید روده می باشد.
۴) بامیه سرشار از آنزیم های هضم کنندهٔ موادغذائی می باشد.
● خاصیت صنعتی بامیه (مصرف بامیه در صنعت)
بامیه به عنوان ماده ضدزنگ در صنعت مصارف زیادی دارد. آب بامیه نیز در صنعت کاغذسازی مصارف و اهمیت بسیاری دارد. به طوری که برای تهیه کاغذ از کلش برنج به نسبت ترکیب زیر برای ورقه کردن خمیر استفاده می شود:
خمیر کلش برنج ۱ کیلوگرم، آب ۵۰ لیتر (تهیه کاغذ ضخیم به آب کمتری نیاز دارد و کاغذ نازک به آب بیشتر)، آب بامیه یک لیوان، نشاسته ۱۰۰ گرم، صمغ جامد ۱۰۰ گرم، پودر زاج سفید ۴۰ گرم.
● استفاده از بامیه در صنایع دستی و تزئینات
منابع علمی و مآخذ بیانگر این واقعیت است که میوهٔ بامیه علاوه بر مغذی بودن و داشتن خواص داروئی و شیمیائی، در صنایع دستی و تزئینات هم کاربرد دارد. برای تهیه صنایع دستی ابتدا بامیه را در داخل ژلاتین سیلیسیوم، در کوره خشک کرده و آنرا رنگ آمیزی می کنند و به اشکال موردنظر درمی آورند.
به منظور حداکثر استفاده از خواص بامیه لازم است به نکات زیر توجه شود:
۱) بامیه به صورت تازه مصرف شود.
۲) از بامیه های با سایز کوچک و مناسب استفاده شود (حداکثر طول ۸ سانتی متر)
۳) به دلیل آلودگی فلزات سنگین، از پختن بامیه در ظروف آهنی، برنجی و مسی اجتناب شود چون ظروف فلزی باعث تغییر رنگ بامیه شده و آن را تیره رنگ می کنند.
● نحوه مصرف بامیه
قبل از ورود به بحث نحوهٔ مصرف بامیه ذکر این نکته ضروری است که به منظور حفظ مواد غذائی و آنزیم های هضم کننده موجود، بامیه باید حتی الامکان با حرارت کم یا بخار ملایم در مدت کوتاه به صورت نیم پخت آماده و مصرف شود.
الف) مصرف خام
بامیه خام در تهیه سالاد با سایر محصولات گیاهی نظیر نخود فرنگی، هویج، کاهو، خیار، کلم، گوجه فرنگی، پیاز و غیره مصرف می شود. بامیه هائی که برای سالاد انتخاب می شوند بهتر است ریز به طول ۳-۲ سانتی متر و از رقم های بدون کرک باشند.
ب) مصرف پخته و سرخ شده
میوهٔ تازه بامیه را با سایر سبزی ها به خصوص بادمجان، کدو، گوجه فرنگی، نخودفرنگی، لوبیا، هویج و سیب زمینی پخته و یا به صورت خورش همراه با برنج مصرف می کنند و یا به عنوان تزئین اطراف دیس غذاهای گوشتی سرو می کنند.
در سایر کشورها و مناطق مختلف دنیا از جمله مراکش، ایالات متحده، لیبی، افغانستان، هندوستان، مصر، سوریه و ایران و در استان های مختلف ایران از جمله کردستان، ایلام، سیستان و بلوچستان، خوزستان، هرمزگان، بوشهر و غیره روش مصرف با توجه به سلیقه، ذائقه، عادات و رسوم محلی با هم فرق دارد. براساس گزارش موجود بامیه را می توان با سایر مواد غذائی مصرف کرد که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می شود.
۱) بامیه با سیب زمینی
۲) بامیه با پیاز
۳) بامیه با گوجه فرنگی
۴) گیپای بامیه
۵) بامیه رنده شده با گوجه فرنگی رنده شده (به صورت خوراک)
۶) بامیه خرد شده با بادمجان و گوجه فرنگی (به صورت خوراک)
۷) بامیه سرخ نشده با کدو و گوجه فرنگی سرخ شده (به صورت خوراک)
۸) سالاد ماست بامیه (مانند بورانی اسفناج)
۹) آبگوشت بامیه
۱۰) خورش بامیه
۱۱) بامیه با جوجه یا مرغ
۱۲) بامیه با میگو
۱۳) بامیه با گوشت بره یا گوشت گاو
۱۴) سوپ بامیه
● روش های نگهداری بامیه
در فصل برداشت (زمان برداشت در مناطق سردسیر، معتدل و گرمسیر متفاوت است) و هنگامی که بامیه به وفور یافت می شود و قیمت مناسبی دارد تبدیل و ذخیره سازی آن برای مصرف در غیرفصل، مقرون به صرفه می باشد.
نکات مهمی که باید حتماً مدنظر قرار گیرد مرغوب و تازه بودن میوه بامیه است که به کیفیت آن ارزش می بخشد. روش های مختلفی برای نگهداری موادغذائی بامیه وجود دارد که به اختصار شرح داده می شود.
الف) روش شور
- بامیه ها را انتخاب و آنها را شسته، ته آنها به طور خیلی سطحی می بریم و در ظرف، در شرایط غیرهوازی نگهداری می کنیم.
- روش تهیهٔ محلول آب نمک
در یک لیتر آب جوشانده، ۱۵۰ گرم نمک را حل کرده و سپس یک استکان سرکه به آن اضافه می کنیم و محلول آب نمک سرکه را به مدت چند دقیقه می جوشانیم. پس از سرد شدن مخلوط آب نمک و سرکه آن را روی بامیه های چیده شده در ظرف می ریزیم تا ظرف کاملاً پر شود؛ سپس مقداری برگ های معطر مثل نعناع، ترخون، برگ بو و چند حبه سیر در ظرف قرار داده و در آن را طوری محکم می بندیم که هوا به داخل آن نفوذ نکند. برای تهیه شور از ظروف یا گالن های پلاستیکی سفیدرنگ استفاده می کنیم. استفاده از گالن های بازیافتی مشکلات بهداشتی را همراه خواهد داشت.
ب) روش ترشی بامیه
در تهیه ترشی بامیه رعایت نکات زیر ضروری است:
۱) انتخاب بامیه مناسب از نظر رنگ و اندازه
با توجه به اینکه رنگ و اندازه مناسب بامیه به زیبائی ترشی می افزاید بهتر است بامیه هائی با رنگ سبز روشن مایل به سفید و بدون کرک انتخاب شود. بامیه ها کاملاً شسته و در سبدی قرار گیرند تا سطح آنها خشک شود.
۲) انتخاب سرکه خالص (مرغوب)
سرکه خالص و مرغوب در کیفیت و مزه ترشی بامیه خیلی مؤثر است سعی شود از سرکه خالص انگور استفاده شود. هرگاه به خالص بودن سرکه اطمینان نداشتید، بهتر است آن را به مدت کوتاهی جوشانده و پس از سرد شدن مصرف نمائید.
۳) انتخاب ظرف مناسب
ظرف نگهداری ترشی بامیه باید با مقدار بامیه نسبت مناسب داشته باشد و دارای در محکم باشد؛ پس از ریختن بامیه و سرکه در ظرف، نباید فضای خالی در آن وجود داشته باشد. انتخاب گالن یا دبه های پلاستیکی سفید با درهای پیچ دار مناسب است.
۴) انتخاب مکان مناسب برای نگهداری ترشی
- به منظور جلوگیری از کپک زدن و نرم شدن بامیه ها باید آنها را در جای خشک و خنک نگهداری کرد.
- در موقع استفاده ترشی، از فرو بردن قاشق آلوده به داخل ظرف ترشی اجتناب شود.
- همچنین باقی ماندهٔ ترشی مورد استفاده را مجدداً به داخل ظرف اصلی نریزید بلکه آن را در ظرف کوچکتری نگه داشته و مصرف کنید تا به این وسیله مدت زمان بیشتری ترشی شما قابل استفاده بماند.
- بهترین محل نگهداری ظرف ترشی طبقات پائین یخچال است.

آموزش های علمی کاربردی

» خواص خوراکیها
» خواص میوه ها و سبزیها
» آشنایی با خواص درمانی گلابی
» با خواص قارچ آشنا شویم
» خواص درمانی گیاه شیرین‌بیان