نظریه نیازهای انسانی (1908-1970)

نظریه نیازهای انسانی (1908-1970)











نظریه نیازهای انسانی یا سلسله مراتب نیازها از جمله رهیافتهای منابع
انسانی به مدیریت است. در میان بینشهای حاصله از جنبش روابط انسانی، نظریه
مزلو در مورد نیازهای انسانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نظریه ای
بنیانی محسوب می شود. این نظریه مبتنی بر پنج فرض عمده در باره ماهیت
انسان است:





1. اصل منسجم بودن وجود انسان- هر انسان یک کل منسجم و نظام یافته است.





2. اصل موقتی بودن ارضاء نیاز- ارضاء نیازهای انسان جنبه موقتی دارد؛ یعنی هرگز یک نیاز انسان به طور دائمی ارضاء نمی شود.





3. اصل تنوع نیازهای آگاهانه انسان- نیازهای آگاهانه انسانها متنوع تر از نیازهای نهانی آنان است.




4. اصل کاهش شدت نیاز ارضا شده- هرگاه یک نیاز تا حدودی ارضا شود، تا
مدتی محرک رفتاری وی نخواهد بود؛ یعنی پس از ارضای هر نیاز، انسان موقتاً
سعی می کند تا سایر نیازهای ارضا نشده خود را برطرف سازد.




5. اصل توالی- نیازهای انسانی به ترتیب بر مبنای یک سلسله مراتب
نسبتاً قابل پیش بینی، مطرح می شوند و از نیازهای ابتدایی و سطح پایین تا
نیازهای سطح عالی امتداد می یابند؛ به این ترتیب هر سطح از نیازهای انسان
فقط هنگامی فعال می شود که نیاز سطح پایینتر از آن ارضا شده باشد.




البته دو اصل کمبود و توالی فقط در مورد نیازهای سطح پایین صدق می
کند؛ یعنی با ارضاء نیازهای سطح بالا، تمایل به ارضای بیشتر آنها شدت می
یابد.




به نظر مزلو، نیاز بر کمبودی جسمانی یا روانی دلالت دارد که فرد را
مجبور می کند که برای رفع آن تلاش کند. آشنایی با این مفهوم برای مدیران
اهمیت دارد؛ زیرا نیاز موجب ایجاد تنش در فرد می شود و ممکن است بر نگرش و
رفتار کاری وی اثر بگذارد. نظریه مزلو، ضمن هماهنگی با مکتب روابط انسانی،
متضمن این نکته است که در صورت کمک مدیران به ارضای نیازهای مهم کارکنان
در محیط کار، بهره وری افراد افزایش می یابد. البته دانشمندان معاصر چنین
تشخیص داده اند که رفتار انسانها خیلی پیچیده تر از آن است که صرفاً بر
حسب یک عامل قابل پیش بینی باشد؛ با این حال، اندیشه ها و نظری های مزلو،
تأثیر انکار ناپذیری بر دانش مدیریت و کاربرد آن در دوران معاصر داشته
است.





نظریه سلسله مراتب نیازها که توسط آبراهام مزلو ارائه شده است یکی از معتبرترین نظریه های ارائه شده در مورد نیازهای انسانی است. طبق این نظریه، نیازهای اساسی انسان عبارتند از:





- نیازهای جسمانی اولیه (نیاز به غذا، پوشاک، مسکن و ...)؛





- نیازهای ایمنی (نیاز به ثبات و رهایی از ترس و نگرانی)؛





- نیاز به احترام (حرمت و مقام و موقعیت)؛





- نیاز به خود شکوفایی.











مزلو علاوه بر موارد فوق دو نیاز و تمایل دیگر در انسان را شناسایی و مطرح کرده است:





- نیاز به دانستن و فهمیدن (شناخت و درک پدیده ها)؛





- نیازهای زیبایی شناختی (نیاز به زیبایی و نظم).




اگر نیازهای فیزیولوژیک و جسمانی به طور نسبتاً خوبی ارضا شوند،
مجموعه جدیدی از نیازها پدید می آیند که به طور کلی در زمره نیازهای ایمنی
طبقه بندی می شوند. به همین ترتیب با ارضاء نسبی هر سطح از نیازهای مذکور،
نیازهای سطح دیگر مطرح می شوند؛ یعنی پس از ارضاء نیازهای جسمانی و ایمنی،
نیاز به عشق و محبت و تعلق پدیدار می گردد و پس از ارضاء این نیازها، نیاز
به عزت نفس و احترام مطرح می شود. حتی اگر همه این نیازها ارضا شوند، باز
هم اغلب می توان انتظار داشت که نارضایی و بی قراری تازه ای به وجود آید،
مگر آنکه فرد به انجام کاری مشغول باشد که آن کار برای شخص او مناسب است؛
برای مثال، اگر ذوق شعری دارد باید اشعار خوب بسراید و استعدادهای خود را
شکوفا سازد. این نیاز به خود شکوفایی است که به ((تمایل فرد به شکوفا کردن
آنچه به صورت بالقوه در خویشتن دارد)) و ((تمایل وی به تکوین تدریجی و شدن
هرآنچه شایسته شدنش را دارد))، اشاره می کند. در این سطح، بیشترین میزان
تفاوت فردی، در میان افراد مشاهده می شود.




مزلو همچنین بر این باور است که ما باید در مقابل گرایش ساده لوحانه
به جداسازی نیازهای شناختی و نیازهای کنشی مقاومت کنیم. در واقع به نظر
مزلو، تمایل انسان به دانستن و فهمیدن نیز تمایلی کنشی به شمار می رود و
در زمره نیازهای شخصیتی انگیزاننده قرار می گیرد. در باره نیازهای زیبایی
شناختی در مقایسه با نیازهای دیگر، اطلاع کمتری در دست داریم. برخی از
افراد با دیدن زشتیها بیمار می شوند و با قرار گرفتن در محیطی زیبا بهبود
می یابند و اشتیاق نشان می دهند؛ به طوری که اشتیاق آنها را فقط زیبایی
ارضا می کند. طبق برخی شواهد این حالت از دوران غارنشینی تا کنون ادامه
داشته است. تداخل پیچیده این نیازها با نیازهای کنشی و شناختی، تفکیک کردن
دقیق آنها از یکدیگر را ناممکن می سازد.











منابع: مبانی سازمان و مدیریت- دکتر علی رضائیان- انتشارات سمت