شاه اسماعیل شاعر و بنیانگذار حکومت آذربایجانی صفویان
شاه اسماعیل ختایی(17-7-1487 ، 23-5-1524)
بنیانگذار حکومت آذربایجانی صفویان و شاعر
پدرش شیخ حیدر و مادرش عالمشاه بییم دختر اوزون حسن آغ قویونلو بود.
سلطان یعقوب آغ قویونلو بعد از مرگ شیخ حیدر (1488) اسماعیل ، مادرش و دو برادرش(سلطان علی و ابراهیم) را زندانی کرد.
بعد از مرگ سلطان یعقوب به دستور رستم میرزا در سال 1492 اسماعیل و خانواده اش از زندان آزاد شدند و برادر بزرگترش شیخ سلطان علی او را به اردبیل فرستاد.
اسماعیل مدتی را در اردبیل و رشت مخفی بود ، سپس به لاهیجان نزد میرزاعلی حاکم گیلان رفت.
در آگوست 1499 همراه با تعدادی از معتمدین خود از سران قزلباش جهت جمع آوری قشون به اردبیل رفت. او در بهار سال 1500 با قشون 2 هزار نفری از قزلباش ها که از طوایف شاملو و روملو و همچنین اهالی قره داغ و طالش به او پیوسته بودند، وارد ارزنجان شد و در آنجا 7 هزار نفر از قزلباش ها و صوفیان قره داغ را دور خود جمع نمود.
در اواخر سال 1500 به شیروان حمله کرد ، قشون شیروان را مغلوب نمود و فرخ یاسار شروانشاه را به قتل رساند.
اسماعیل در پاییز 1501 وارد تبریز شد و خود را شاه اعلام نمود و به این ترتیب حکومت آذربایجانی صفویان به پایتختی تبریز پایه گذاری شد.
شاه اسماعیل در 21 جون 1503 در نزدیکی همدان حاکم آغ قویونلوها را که حاضر به تبعیت از او نبود ، مغلوب کرد و در سال های بعد به تدریج تمام ایران و خراسان را تحت حاکمیت حکومت صفوی در آورد.
شاه اسماعیل در سال 1514 لشگر عثمانی را در جنگی که در دشت چالدران در گرفت شکست داد و سپس حاکم شکی ، شروانشاهان وگرجی ها را تابع خود نمود. شاه اسماعیل در بازگشت از سفر شکی به اردبیل در گذشت و پسرش طهماسب جانشین او شد.
شاه اسماعیل به زبان های ترکی ، عربی و حتی فارسی شعر می سرود اما غالب آثار او به زبان ترکی بود.
از جمله آثار او ، اون مکتوب و مثنوی نصیحت نامه ، از نمونه های خوب شعر ترکی هستند.
