آنچه بايد از کم خوني بدانيم
بر اساس گزارشهاي سازمان بهداشت جهاني، کم خوني يک مشکل مهم بهداشتي در جهان و به خصوص در کشورهاي در حال توسعه به شمار مي آيد، بطوريکه براساس اين گزارشها تقريبا حدود دو ميليارد نفر از مردم جهان به اين عارضه دشوار مبتلا مي باشند.
به گفته پزشکان کم خوني حالتي است که در آن تعداد و اندازه گلبولهاي قرمز يا ميزان هموگلوبين موجود در خون تغيير مي يابد و تبادل اکسيژن و دي اکسيدکربن بين خون و سلولها دچار اختلال مي شود.
بر اساس بررسي هاي صورت گرفته کمبودهاي تغذيه اي، خونريزي، ناهنجاريهاي ژنتيکي، بيماريهاي مزمن و مسموميتهاي دارويي از جمله علل ايجاد کننده کم خوني به شمار مي آيند.
منظور از کم خوني‌هاي تغذيه‌اي، کم خوني‌هايي هستند که به علت دريافت ناکافي موادغذايي به وسيله سلولها ايجاد مي شوند، از مهمترين مواد مغذي جهت خونسازي که کمبود آنها موجب بروز کم خوني مي شود و مي‌توان به آهن، مس، ويتامينهاي B12 و B6 و اسيد فوليک اشاره کرد.
بر اساس تحقيقات انجام شده مهمترين و شايعترين علت کم خوني، کمبود آهن مي باشد که ممکن است ناشي از مصرف پايين آهن موجود در مواد غذايي يا به علت افزايش خون از دست داده در بدن باشد که در هر صورت به کم خوني ناشي از فقر آهن مي انجامد.
کودکان در سنين مدرسه و بلوغ و به خصوص در دوران بلوغ در معرض خطر ابتلا به کم خوني فقر آهن قرار مي گيرند، چون با سرعت زيادتري رشد مي کند و نياز آنها به مواد غذايي مختلف مخصوصا آهن افزايش مي يابد.
پسران و دختران در دوره بلوغ به آهن اضافي نياز دارند اما در دختران کمبود آهن شايعتر است.
دانش آموزان مبتلا به کم خوني به علت اينکه مقاومت بدنشان کمتر است بيشتر به بيماريهاي عفوني مبتلا مي شوند، همچنين در اين کودکان قدرت يادگيري هم کاهش مي يابد و پيشرفت تحصيلي خوبي ندارند و بهره هوشي اين دانش‌آموزان از دانش آموزان سالم کمتر است.
عوارض کمبود آهن به ويژه در شير خواران و کودکان شش ماهه تا 9 ساله متعدد مي باشد، به طوري که اختلال در تکامل و هماهنگي سيستم عصبي، اختلال در تکامل گفتاري، کاهش قدرت يادگيري و افت تحصيلي، اثرات نامطلوب فيزيولوژيکي و رفتاري و کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها از مهمترين آنهاست.
ميزن نياز بدن به آهن چقدر است؟
ميزان نيازبدن به آهن بر اساس سن، جنس و وضعيت فيزيولوژيکي افراد متفاوت است، مثلا زنان باردار به علت افزايش حجم خون، رشد جنين و جفت و ساير بافتها به آهن بيشتري نياز دارند، به همين دليل بيش از سايرين در معرض خطر کم خوني قرار دارند.
در صورت سلامت مادر، ميزان ذخاير آهن وآهن موجود در شير مادر تا شش ماه اول زندگي براي شيرخواران کافي است، ولي در مورد نوزاداني که با وزن کم متولد مي شوند ذخاير آهن کم بوده و بايد از زمان دو برابر شدن وزنشان، آهن به صورت قطره خوراکي به آنان خورانده شود.
ميزان آهن مصرفي، روزانه 50 تا 200 ميلي گرم براي بالغين و شش ميلي گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن براي کودکان زير شش سال و يک تا دو ميلي گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن براي کودکان زير دو سال مي باشد.
دلايل فقر آهن:
دلايل گوناگوني براي کمبود آهن و جود دارد که از آن جمله مي توان به عللي چون دريافت ناکافي آهن، جذب ناکافي آهن، افزايش نياز در زمان رشد و از دست دهي مزمن خون اشاره کرد.
دريافت ناکافي آهن
با توجه به اينکه ذخاير آهن موجود در بدن شيرخوار بعد از چهار تا شش ماهگي تقريبا تهي مي شود، نياز است که شيرخواران با شروع غذاي کمکي آهن اضافي دريافت کنند، در غير اين صورت مبتلا به فقر آهن مي شوند که اين موضوع به ويژه در مورد شيرخواران نارس از اهميت بيشتري برخورداراست، اين نوزادان بعد از دوبرابر شدن وزنشان بايد آهن اضافه دريافت کنند.
در کودکان بزرگتر، کمبود دريافت آهن به علت رژيم غذايي يا آهن کم و يا دريافت رژيم با آهن ناکافي هم به وجود مي آيد که در به وجود آمدن و گسترش کم خوني موثر است.
جذب ناکافي آهن
اين مشکل به علت اسهال مزمن، تغذيه شيرخواران با شير مصنوعي، کاهش ترشح اسيد معده، مشکلات گوارشي و تداخلات دارويي به وجود مي آيد و يا ممکن است به علت کم جذب شدن آهن، مصرف زياد مواد غذايي سرشار از سبزيجات و حبوبات و مصرف ناچيز پروتئين حيواني ايجاد شود.
افزايش نياز در زمان رشد
در دوران شيرخواري و کودکي به علت رشد سريع بافتها نياز به آهن افزايش مي يابد. اغلب سرعت رشد در سال اول زندگي رخ مي دهد، در اين مدت وزن بدن و حجم خون تقريبا سه برابر وميزان هموگلوبين خون دو برابر مي شود.
بيشترين نرخ رشد در شيرخواران نارس و شيرخواران رسيده با وزن کم در هنگام تولد رخ مي دهد، در بدن اين کودکان حجم خون و ميزان ذخيره آهن در هنگام تولد کم است و چون به سرعت وزن اضافه مي کنند نيازمنديشان به آهن افزايش مي يابد که اگر اين نيازمندي بر آورده نشود در مدت سه ماه دچار کمبود آهن مي شوند.
از دست دهي مزمن خون
در 50 درصد شيرخواران خونريزي دستگاه گوارش ممکن است نقش مهمي در ايجاد کمبود آهن داشته باشد( احتمالا حساسيت شيرخواران به پروتئيني که در شير تازه گاو وجود دارد علت از بين رفتن مخاط روده و خونريزي گوارشي در آنهاست) و يا ابتلاي کودکان به انگل‌هاي روده‌اي باعث از دست دهي خون و کمبود آهن مي شود.
دفع زياد آهن به دليل خونريزي، تخريب سريع گلبولهاي قرمز به دليل وجود بيماري‌هايي نظير مالاريا و ابتلا به انگل و تخليه ذخاير آهن به دليل بارداري‌هاي مکرر و با فاصله کم از ديگر دلايل فقر آهن در افراد محسوب مي شود.
علائم کم خوني ناشي از فقر آهن
علائم کمبود آهن معمولا به آهستگي بروز مي کند، از اين رو بيماران کم خون اغلب بدون نشانه هستند، به طور کلي بي اشتهايي، رنگ پريدگي زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم، سردرد، خستگي و بي حسي، بي تفاوتي، تنگي نفس، از بين رفتن بافت پوستي زبان همراه با سوزش و درد، تپش قلب، التهاب و زخم گوشه دهان، خواب رفتن وسوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها، التهاب مزمن معده که باعث کاهش ترشحات معده مي شود و در کم خوني هاي شديد تا شقي شدن ناخن‌ها از نشانه هاي باليني کم خوني ناشي ازکمبود آهن مي باشد.
همچنين همه چيزخواري، خوردن مواد غيرمعمول مثل يخ، خاک و نشاسته در کمبود آهن مشاهده مي شود و معمولا با درمان آهن معالجه شده است، در موارد نادر در کم خوني ناشي از کمبود آهن بزرگ شدن طحال نيز ديده شده است.
گروه هاي در معرض خطر بيشتر
زنان در زمان بارداري، زنان در سنين بارروي، سالمندان، کودکان به خصوص کودکان مبتلا به سوء تغذيه و نوجوانان گروه‌هايي هستند که بيشتر در معرض خطر کم خوني فقر آهن مي باشند.
راه هاي پيشگيري و کنترل کم خوني فقر آهن
در سالهاي اخير براي برطرف ساختن مشکل کم خوني آهن دو روش از جمله غني سازي مواد غذايي(افزودن آهن به برخي از مواد غذايي ) و آهن ياري ( که عبارت است از توزيع مکمل هاي آهن بين افراد مانند تجويز قرص و قطره آهن بين مادران و کودکان) توصيه شده است.
بايد توجه داشت که جگر، گوشت و به ويژه گوشت گاو، زرده تخم مرغ، سبزيجات، برگ سبز تره، ميوه هاي خشک شده(برگه ها و بخصوص برگه زردآلو)، لوبيا چشم بلبلي، نخود خشک شده و دانه هاي روغني مثل پسته، بادام، فندق و .. مهمترين منابع غذايي حاوي آهن مي باشند که مي توان براي برطرف کردن فقر آهن آنها را مورد استفاده قرار داد.
